پڕۆفیسۆر نادر نادریۆڤ: كورد دەبێ ئەزموونی دیاسپۆڕای جوولەكە لە هەموو بوارەكانەوە بۆ خۆی بكاتە نموونە

پڕۆفیسۆر نادر نادریۆڤ: كورد دەبێ ئەزموونی دیاسپۆڕای جوولەكە لە هەموو بوارەكانەوە بۆ خۆی بكاتە نموونە 

پڕۆفیسۆر نادر نادریۆڤ، سەرۆكی كوردانی قەزاقستان، لە چاوپێكەوتنێكی تایبەت بە گۆڤاری "ئیسرائیل-كورد"دا باسی لە كۆمەڵێك خاڵی گرنگ سەبارەت بە رەوەندی كورد لەو وڵاتەدا دەكات و پێی وایە مەسەلەی دروستبوونی پەیوەندییەكی سیاسی و ئابووری و رۆشنبیری لەگەڵ وڵاتی ئیسرائیل، دەتوانێ لە زۆر لایەنەوە یارمەتیدر بێت بۆ ئەوەی كورد بتوانی وەك هێزێك ڕۆڵی بەسەر گۆڕانكارییەکانی پڕۆسەی سیاسی لە داهاتووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەبێت و هەروەها مێژووی پەیوەندی نەتەوەی كورد و جوولەكە و رەوەندی ژیانی كوردەكان لە وڵاتی قەزاقستان بۆ گۆڤاری "ئیسرائیل-كورد" دەخاتە روو.

سازادنی: مەولود ئافەند

ئیسرائیل-كورد: هەر وەك دەزانن كورد و جوولەكە دوو نەتەوەی هەرە كۆنی رۆژهەلاتی ناوەڕاستن و زۆر فاكتۆری بەهێز هەیە بۆ نزیك بوونەوەی كورد و جوولەكە، ئەو فاكتۆرە بەهێزانە چێن كە كورد و جوولەكە لە یەك نزیك دەكاتەوە؟

نادر نادریۆف: وەك نووسەرێكی جوولەكەی بەناوبانگ گوتی "گەلانێك كە پێكەوە پاشا بوونە و گریاون لە یەكتر نامۆ نین و بران". لەبەر ئەوەیە گەلی كورد و جوولەكە بەرەهەمی گەورەیان لە بەردەوامی دیرۆكدا بۆ مرۆڤایەتی خوڵقاندووە. بەو دیرۆكە دەوڵەمەندەوە ئصمە وەك هەر گەلصكی تر دیرۆكێك شانازیمان هەیە.

كورد ناوی گەلصكی گەورەیە و بەزۆر هاتۆتە پارچەكردن و سنووری كوردستانیش دابەش كراوە ئەوە شتیكی حاشا هەڵنەگرە. هەروەها لە میشكی كوردەكانیشدا سنور دروست كراوە. پصویستە ئەو سنوورانەی كوردەكان لە یەكتر پارچە دەكات هەڵبگیرێن. دەبص سەرۆكی هەرێمی كوردستان بڵێت كوردستان یەك وڵاتە و كورد یەك گەلە. 

من ساڵی 2003 كتێبیكم بە ناوی "ئصمە كوردی قەزاقستان" دەرخست لە لاپەرەی 556دا من نووسیومە "پصویستە ئصمە هەموومان بزانین ئصمە نەك قەزاقی ـ عێراقی ـ توركین، ئصمە لە راستیدا هەموو كوردستانین، هەروەها باش لە وڵاتی ئصمە ژیان دەكەین خۆ وەك هاووڵاتییەك ئەو شوًصنە دەناسصنین، بەڵام هیچ كات نیشتیمانپەروەری و كوردپەروەری خۆمان لەبیر ناكەین". من هەرگیز ئەو بۆچوونەم قبووڵ نییە كە دەڵێن "جینوسایدی كوردان بە شتێكی كەم بزانن، هەندیك دەوڵەت و سەرۆكی وڵاتان هۆڵۆكۆستی هیتلەر لەسەر جوولەكەكان قبووڵ ناكەن. دەڵێن لە هەندێك كەس جینۆسایدی كوردان لە بواری سیاسی و زانستی نەهاتووەتە هەڵسەنگاندن، ئەگەر وا بێت، بۆ ئەم ساتە پێشكەوتنی پەیوەندی كورد و جوولەكە دەبێ ئەو كێشەیە روون بكاتەوە. جینۆسایدی كوردەكان وەك ئەوەی بەسەر جوولەكەكان هاتووە لە كاتی هیتلەردا لەسەر كوردانیش لە كاتی سەددام لەبەر ئەوەش زۆر شتی تراژیدی وەك یەك لە نێوان ئەو دوو گەلە هەیە.

من لە كتێبەكەی خۆمدا مەسەلەی مصژوویی، ئایینی و كولتووری هەروەها تراژیدی كە هاتووەتە سەر كوردەكان بە شیوەیەكی قووڵ ئانالیز كردووە. ئەمرۆ لە ئاستی نێونەتەوەییدا ناوەندی راگەیاندنی كوردی هەیە كە هەموو رۆژ راستییەكان باس دەكەن ئەمرۆ جینۆسایدی ئەرمەنییەكان پۆل بە پۆل قبوول دەكرێت. وەك گوتەیەكی كۆنی گەلی جوولەكە كە دەڵێت "مرۆڤ دەتوانێ ئاگر بشارێتەوە، بەڵام دووكەڵ ناشاردرێتەوە" گەلی جوولەكە خاوەن برایەتییەكی گەورەیە، گەلصكە كە خاوەن خودا و قودسییەتە و كەسێكیش ناتوانێ ئەو راستییە قبووڵ نەكات. بە كار و چالاكی خۆیان و بە عەقل و خوڵقاندنی جوولەكە بە ملیۆنان جار ئەو شتەی ئاشكرا و مسۆگەر كردووە و لە نصو ئاگر و قڕكردن و دەربەدەر كردنیان زۆر جاران خۆی پاراستووە و خۆی لەبێر نەچووە هەر كە رۆیشتووە پیشكەوتووە، میزوپۆتامیا و قودس وەك لانكەی شارستانییەت مرۆڤایەتییە و كاریگەری سەرەكی لە مەدەنیەتی مرۆڤایەتییدا هەبووە.

ئیسرائیل-كورد: رەوەندی كورد لە ئازەربایجان چۆن سەیری مەسەلەی ئیسرائیل دەكەن؟

نادر نادریۆف: كورد لە ئازەربایجان نزیكەی 300 هەزار كەس دەبن، بەڵام دەوڵەت ئەوانی ئاسیمیلە كردووە دەڵێن 20 هەزار بە رەسمی هەیە. وەك ئاشكرایە سەرۆك كۆماری ئازەربایجان حەیدەر عالییوی باوك و ئیلهام عالییوی كوڕ بە رەگەز خۆیان كوردن. لە نصو نەخشەی ئازەربایجانیشدا كورد 70% روبەری ئازەربایجانی بەدەستە، بەڵام بە ئازەبایجانی خۆیان لە قەلەم دەدن. پەیوەندیی كورد لە ئازەربایجان لەگەڵ جوولەكەكان زۆر باشە، لەوێ بە رەسمی 37 هەزار جوولەكە دەژین. لە سەدەی 17 و 18دا جوولەكەكان خۆیان باسیان لەوە دەكرد كە لە سەردەمی ئیمپراتۆرییەتی میدیا، واتا ئیمپراتۆرییەتی كوردەكانەوە و دوو هەزار و 500 ساڵ بەر لە ئصستا هاتوونەتە ئەم ناوچانە. لە نصوان ساڵانی 1948 تا 2008 لە سوڤییەتی كۆنەوە نیزیكی ملیۆنیًك و 300 هەزار جوولەكە بەرەو وڵاتی خۆیان كۆچیان كرد.

ئیسرائیل-كورد: رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دووبارە لەبەردەم گۆرانكاریدایە، بە بۆچوونی ئێوە كورد لەو گۆرانەدا دەتۆانی چۆن سیاسەتی خۆی دابڕێژیت؟ 

نادر نادریۆف: رۆژهەڵاتی ناوین ناوچەیەكی زۆر ئاڵوزە. لە نیوان گەلی جۆراوجۆردا تێكهەڵچوون هەیە، وەك كورد و عەرەب، كورد و فارس ، فەلەستین و ئیسرائیل و هەروەها هێللانەی ئیسلامی رادیكاڵیشە. لە رۆژهەڵاتی ناویندا دروستكردنی كوردستانی گەورە شەرتی ئەساسییە، ئەویش لەگەڵ كات و ساتدا دەبێت. كورد و ئیسرائیل وەك دوو دەوڵەتی سەرەكی پصویستە پەیمانی ستراتیژێك لە هەموو بوارەكاندا واژۆ بكەن. گەلی كورد و جوولەكە وەك برا پێكەوە بن، لە هەموو كاتەكاندا یارمەتیدەری یەك بن بۆ یەكتری وەك گوشت و نینوك بن. لە داهاتوودا وەك كۆنفیدراسیۆن یان یەكیەتی كوردستان و ئیسرائیل دروست ببێت. هەرێمی كوردستان دەبێ ڕێگە بۆ گەڕانەوەی كوردە جوولەكەكان خۆش بكات. هاوپەیمانیی كورد و ئیسرائیل ببێتە نموونەیەك لە جیهانی مۆدێرندا كە لە مۆدصلی یەكیەتیی ئەوروپا و فیدراسیۆنی رووسیا تێبپەرێت. برایەتیی عەرەب و فارس و تورك، كوردەكانی بێبەش هێشت و مافی ئەوانی دەستبەسەر نەكرد. لەبەر ئەوەی دەڵێن "كوردەكان برای ئێوەی جوولەكەن".

ئصمە وەك كوردی ئاسیای ناوین، پارەچەیەك لە دیاسپۆڕای سوڤییەت بۆ برایەتی كورد و ئیسرائیل 100% رازین و لەو لایەنەوە بۆ هەر خزمەتێكی ئامادەین. لە كۆماری قەزاقستان ئصمە لە ساڵی 1991 بەم لاوە نزیكەی 120 میللەت و مەزهەب و ئایین لە بن ئاسمانێكی ئازاد و یەكساندا دەژین، وەك كەمەنەتەوەیەك خاوەن هەموو مافصكی خۆمانین. هەروەها ژیان لە وڵاتی خۆمان (كوردستان) بۆ ئصمەی كوردستانی تاراوگە ئامانجیكی سەرەكییە. 

ئیسرائیل-كورد: رەوەندی كورد لە قەزاقستان چۆن سەیری ئەو ئەزموونەی ئێستای حكوومەتی هەرێمی كوردستان دەكات؟

نادر نادریۆڤ: ئصمە وەك كوردی سۆڤییەتی كۆن زۆر خۆشحاڵین كە باشووری كوردستان رزگار بووە و كاریگەریی ئەرێنی خۆی لەسەر رەوشی ئصمەش هەیە، وڵاتانی تر ئصمە دەبینن زیاتر حسابمان بۆ دەكەن، لەبەر ئەوەی دەزانن وڵاتی خۆمان هەیە. كوردەكانی سۆڤییەتی كۆن هەموو چاویان لە وڵاتی خۆیانە. لە ساڵی 2003وە دوای لەناوچوونی رژیمی دیكتاتۆری سەددام، هاتوچۆی كوردان بۆ كوردستانی ئازاد ئاسان بووە، پەیوەندیی بەردەوامی خۆیان هەیە لەگەڵ بەڕێوەبەرانی كوردستان وەك سەرۆكی هەریم كوردستان بەرێز مەسعود بارزانی و سەرۆكی پەرلەمان، سەرۆكی حكوومەت و هەروەها لە ئاستی زانستی و كولتووریشدا بەرەوپێشچوون هەیە.

ئیسرائیل-كورد: كێشەی كورد ئێستا لە توركیا كەوتووەتە پێڤاژۆیەكی تازەوە، ئایا بە ڕای ئێوە توركیا لەو قۆناغەدا دەخوازێ پرسی كورد چارەسەر بكات؟

نادر نادریۆڤ: باكووری كوردستان هەم لە لایەنی جوگرافیاوە و هەم لە لایەنی ژمارەی دانیشتوانەوە، بەشی هەرە گەورەی كوردستانە، نكۆڵی و پاكتاوكردنی زیاتر لە 20 ملیۆن كەس بە بەردەوامی لە كۆماری توركیادا بەرچاوە، بەڵام سەر نەكەوت. گەلی كورد لە بن ئاڵای ئازادیدا كە بزاڤی ئازادیخوازی گەلی كوردستان پەكەكە كە بەڕێز عەبدوڵڵا ئۆجەڵان سەرۆكایەتی دەكرد جارێكی دیكە شۆڕشی ژیانەوەی دروست كرد و مەسەلەی كوردی كردە باسیكی نێودەوڵەتی. گرتنی ئۆجەلان لە ساڵی 1999دا لە دەرەوەی یاسای نێودەوڵەتیدا بوو. كۆماری توركیا 50 ساڵ زیاترە لە سەر رێگەی یەكیەتیی ئەوروپایە، هەروەها زۆر بارودۆخ توركیا ناچار دەكات مافی كوردەكان قبووڵ بكات لەو مانگانەی دواییدا كرانەوەی كورد زۆر گرینگە لە ساڵی 2009دا زۆر پێشكەوتنی بەنرخ دروست بوون.

ئیسرائیل-كورد: چارەسەری پرسی كورد بەبێ موخاتەبگرتنی عەبدوڵڵا ئۆجەڵان دەتوانص سەركەوتوو بێت؟

نادر نادریۆڤ: پصویستییەكی سەرەكییە كە دەوڵەتی تورك مەسەلەی كورد چارەسەر بكات و لە نصو چارەسەریشدا، نەخشە ڕێگەی عەبدوڵڵا ئۆجەڵان و پەكەكەش هەبێت، ڕیبازی ئەمرۆی ئەردۆغان كە پەكەكە وەك تیرۆر دەناسێت و سەرۆكی پەكەكەش ئازاد ناكات، زۆر چەوتە و سەر ناكەویت. ئەگەر پەكەكە و سەرۆكەكەی لە نصو چارەسەرەكەدا نەبن، مەسەلەی كورد لە توركیا چارەسەر نابێت، دەوڵەتی تورك خۆی لە ئاڵۆزیی دەرباز ناكات. 

ئیسرائیل-كورد: داهاتووی كورد لە پارچەكانی دیكەی كوردستان چۆن دەبینن؟

نادر نادریۆڤ: پێشكەوتن لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەو چەند ساڵەی دواییدا زۆر شتی گۆڕی و گۆڕانكاری لە ستاتۆی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رێگەی بۆ پێشكەوتنی نوێ كردەوە، بە تایبەتی هەموو رووداوەكان راستەوخۆ بە كوردانەوە گرص دراوە. بێ لەبەرچاوگرتنی كورد وەك هێزێكی سەرەكی، رۆژهەڵاتی ناوین بەردەوام لە ئاڵوزیدا دەبێت. 

ئیسرائیل-كورد: رۆشنبیر و سیاسەتڤانانی كورد لە قەزاقستان چۆن سەیری پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل دەكەن؟

نادر نادریۆڤ: هەموو كات كورد دەبێ ئەزموونی دیاسپۆڕای جوولەكە لە هەموو بوارەكانەوە بۆ خۆی بكاتە نموونە، بە راستی روناكبیرانی جووولەكە بە وڵات و ئایینی خۆیانەوە گرێدراون و هەروەها یەكیەتیی نەتەوەیی خۆیان دەپارێزن و هەموو داهاتی خۆیان دەكەن بە خزمەتی وڵاتی خۆیان.

دیاسپۆڕای كوردان لە وڵاتی سۆڤییەتی كۆن، دیاسپۆڕای جوولەكە و ئەرمەنییەكان بۆ خۆیان دەكەنە نموونە، چۆن ئەوان وڵاتی خۆیان بەرەو پێش دەبەن و لەم دنیایەدا دەنگی خۆیان بڵند دەكەن بۆ پشتگیریی وڵاتی خۆیان، ئەرمەنیی ئەرمەنستان و جوولەكەی ئیسرائیل پەیویستە، كوردیش دەبێ دەنگی خۆی بەرز بكاتەوە بۆ سەربەخۆیی كوردستان، بۆ مەسەلەی كەركووك و ناوچە دابڕاوەكان بۆ ئازادیی كوردستانی گەورە بە تایبەتی لە كاتێكی وەك ئیستادا كە كورد لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا فاكتەرێكی سەرەكییە بۆ پێشكەوتنی دیموكراسی و ئازادی.

ئیسرائیل-كورد: بۆ جاری یەكەمە لە كوردستان گۆڤارێك دەردەچێت كە گرینگی بە پەیوەندیی كورد و ئیسرائیل دەدات، چ پەیامێكتان هەیە بۆ خوێنەرانی گۆڤاری "ئیسرائیل-كورد" هەیە؟

نادیر نادریو: پێش هەموو شتێك من دەستخۆشی و پیرۆزبایی گەرم لە ئێوە دەكەم بۆ پڕۆژەی گۆڤاری "ئیسرائیل ـ كورد"، بۆ من جێَگەی شانازییە كە بەشداریی لەو كارە پیرۆزەدا دەكەم. لەمەر دەرچوونی گۆڤاری "ئیسرائیل-كورد" دەمەوێ چەند پیشنیارێك بكەم. یەك لەوان پێویستە ناوەڕۆكەكەی دەوڵەمەند بێت، ئەوەی دیكەش بۆ بەهێزبوونی پەیوەندیی كورد و جوولەكە و هەروەها هەرێمی كوردستان و ئیسرائیل، رێنمایی جەماوەری لە هەموو بوارێك پەیوەندیی بە هەڵگری ناوەكەی خۆیەوە هەیە. ئێمە لە دایكبوونی گۆڤاری "ئیسرائیل ــ كورد" و هەروەها پەیوەندیی كورد و جوولەكە و هەرێمی كوردستان و ئیسرائیل، وەك لەدایكبوونی شۆڕشێكی سەردەمیانە دەزانین و ئەو رێبازە بە شێوەیەكی بەرفراوان لە دیالۆگی كولتووریدا لەنێوان هەر دوو گەلی كورد و ئیسرائیل خاڵی نیزیكبوونەوە و ریككەوتن بێت، لەبەر ئەوەی لە قووڵایی مصژوودا بنەمای ئصمە یەك شتە و پێكەوەژیانێكی سەدان ساڵانەمان كردووە كە بە زۆر قۆناخاندا تێپەریوە.

ئاكادیمیسییەنی ئاكادمیای نەتەوەیی قەزاقستان و رووسیا و كوردستان، هاووڵاتی و سەرۆك كۆماری قەزاقستان لە بواری كیمیا، پسپۆڕی نەوت SSSR و پەترۆڵ سەرۆكی فەخری كوردی ئاسیای ناوین پڕۆفیسۆر مارشاڵی زانستە نادیر نادریو

سەرچاوە/ گۆڤاری ئیسرائیل-کورد

///////////////////////////////////

به‌یاننامه‌ی ده‌زگای ئیسرائیل ـ کورد ده‌رباره‌ی کردنه‌وه‌ی ئۆفیســی ده‌زگای ئیـسرائیل و کورد له‌ ئورشه‌لــیم

ده‌زگای ئیسرائیل- كورد به‌ئه‌ركی

خۆی ده‌زانێ خه‌ڵكی كوردستان و لایه‌نه‌ پێوه‌ندیداره‌كان ئاگه‌دار بكاته‌وه‌ له‌وه‌ی وه‌ك هه‌وڵێك بۆ به‌ره‌وپێشبردنی پێوه‌ندییه‌كانی كورد و ئیسرائیل و به‌رزكردنه‌وه‌ی بۆ ئاستی فه‌رمی، سه‌رۆكی ئه‌و ناوه‌نده‌ سه‌ردانی ئیسرائیل كردووه‌ و یه‌كه‌م ده‌رگه‌ی ره‌سمیی نێوان هه‌ولێر و ئورشه‌لیم كرایه‌وه‌. 

له‌و سه‌ردانه‌دا كه‌ هه‌فته‌ی رابردوو به‌كۆتا هات، به‌رپرسانی ئیسرائیلی پاڵپشت به‌تێگه‌یشتن له‌ رۆشنبیریی گشتیی ئێسته‌ی كورد و هه‌لومه‌رجی پاش 2 ساڵ كاروچالاكیی ده‌زگای ئیسرائیل- كورد له‌ هه‌رێمی كوردستان و لێكدانه‌وه‌ سیاسی و هه‌مه‌جۆره‌كانی خۆیان پێشوازییه‌كی ره‌سمییان له‌ داوود باغستانی وه‌ك سه‌رۆكی ده‌زگا كرد.

 مۆڵه‌تدان به‌كردنه‌وه‌ی نووسینگه‌یه‌كی تایبه‌ت به‌ ئیسرائیل- كورد و ره‌خساندنی دیدار و كۆبوونه‌ی ره‌سمی، ئه‌كادیمی، سیاسی و كولتوورییه‌كانی لایه‌نی ئیسرائیلی له‌گه‌ڵ به‌ڕێز باغستانیدا رێگه‌مان پێ ده‌دات به‌متمانه‌وه‌ ئه‌و مزگێنییه‌ به‌ رای گشتیی كوردستان بده‌ین كه‌ ده‌زگاكه‌مان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی هه‌موو جۆره‌ هه‌ڕه‌شه‌ و ناوزڕاندن و تۆمه‌تێكی خرایه‌ سه‌رشان، به‌ڵام پێیان سه‌ربه‌زره‌، چونكه‌ هه‌ست به‌ سه‌ركه‌وتن ده‌كات له‌وه‌ی ده‌نگی ره‌وای گه‌لی كوردی له‌ هه‌ر چوارپارچه‌ی كوردستانی گه‌یانده‌ دۆستدارانی كورد له‌ ته‌لئه‌ڤیڤ.  

هاوكات دڵنیاتان ده‌كه‌ینه‌وه‌ له‌وه‌ی له‌ رێگه‌ی راگه‌یه‌ندنه‌كانی ده‌زگاوه‌ له‌ ژماره‌ی داهاتووی گۆڤاری ئیسرائیل- كورددا ورده‌كارییه‌كانی ئه‌و سه‌ردانه‌ و ئه‌نجامه‌كانی دێنه‌ بڵاوكردنه‌وه‌.

ده‌زگای ئیسرائیل- كورد/ به‌شی راگه‌یاندن

سرائیل ـ کورد

------------------------
اریزگاری (رەمەتگان) چڤی بارزانی بۆ ئیسرائیل-كورد:
 

پاشناوی بنەماڵەكەمان دووبارە دەگۆڕینەوە لە (بار)ەوە بۆ( بارزانی) كە پاشناوی بنەماڵەی راستەقینەی خۆمانە،هەتا دەمرم شانازی بەوەوە دەكەم كە من كوردم و سەربەرزم بە كوردایەتیمەوە.
ئەو گروپە پێشمەرگەیەی كە هاتبوون بۆ ئیسرائیل بۆ ماوەی نزیك مانگێك زیاتر لە لای ئێمە میوان بوون
گەلانی ناوچەكە هەموویان خاوەنی سەربەخۆیین، تەنیا نەتەوەكەی من ماوە سەربەخۆ بێت،پەنابە خودا ئەمەش نزیكە ومن دەیبینم
سەركردەكانی كورد دۆستایەتیەكی مێژوویی و قولیان لە گەڵ نەتەوەی جوولەكەدا هەبووە