ئێران لە هەڵوەشاندنەوەی ناڕەزایەتییەکانی ساڵی ٢٠٢٢دا تاوانی دژی مرۆڤایەتی ئەنجامدا: نەتەوە یەکگرتووەکان. نوێنەرایەتییەکی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ دۆزینەوەی ڕاستییەکان دەڵێت، سەرکوتکردنی ناڕەزایەتییەکانی ساڵی ٢٠٢٢ لەلایەن ڕێژیمی ئێرانەوە – لەوانە کوشتن، زیندانیکردن، ئەشکەنجەدان و توندوتیژی سێکسی – یەکسانە بە تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی.
دەستدرێژیکردنە سەر زیندان
دەسەڵاتدارانی ئێران توندوتیژیی بەربڵاوی سێکسی و جێندەرییان لە دژی خۆپیشاندەرانی ئازادی ئایینی وەک ئامرازێک بۆ سەرکوتکردن بەکارهێناوە. ئاماژەی بەوەشکردووە، “حکومەتی ئێران بێ وەستان ئازادیی ئایینی ژنان پێشێل دەکات و هەر تاکێک پشتیوانی لە ئازادی ئایین یان باوەڕبوون لە وڵاتدا دەکات، دەکاتە ئامانج.
نەتەوە یەکگرتووەکان: ئێران لە کاتی سەرکوتکردنی ناڕەزایەتییەکان تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی ئەنجامدا، بووە هۆی گیانلەدەستدانی جینا ئەمینی.
سەرکوتکردنی توندوتیژانەی ناڕەزایەتییە ئاشتیخوازەکان و هەڵاواردنی دامەزراوەیی بەربڵاو لە دژی ژنان و کچان بووە هۆی پێشێلکاریی گەورەی مافی مرۆڤ لەلایەن ڕێژیمی ئێرانەوە کە زۆربەیان دەگەنە تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی، نوێنەرایەتی دۆزینەوەی ڕاستییەکانی ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان سەبارەت بە ئێران لە یەکەم ڕاپۆرتی ئەمڕۆی خۆیدا کۆتایی پێهێنا. هەروەها پانێڵەکە ئێرانی بە بەرپرسیار زانی لە "توندوتیژی جەستەیی" کە بووە هۆی مردنی مەحسا ئەمینی لە ئەیلوولی ٢٠٢٢.
لە ڕاپۆرتەکەدا بۆ ئەنجوومەنی مافی مرۆڤ ئاماژەی بەوەکردووە، ئەو پێشێلکاری و تاوانانەی بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان لە چوارچێوەی ناڕەزایەتییەکانی “ژن، ژیان، ئازادی” کە لە 16ی ئەیلولی 2022 دەستیپێکردووە، بریتین لە کوشتن و کوشتنی دەرەوەی دادوەری و نایاسایی، بەکارهێنانی هێزی ناپێویست و ناڕێژەیی ، زەوتکردنی ئازادی ئارەزوومەندانە، ئەشکەنجەدان، دەستدرێژیکردن، بێسەروشوێنکردنی زۆرەملێ و گۆشەگیری جێندەری.
پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ بە شێوەیەکی ناڕێژەیی کاریگەری لەسەر ژنان، منداڵان و ئەندامانی کەمینە نەتەوەیی و ئایینییەکان هەبووە. نوێنەرایەتییەکە بۆی دەرکەوتووە کە گۆشەگیری جێندەری لەگەڵ جیاکاری لەسەر بنەمای نەتەوە و ئایین یەکتر دەگرێتەوە.
سارا حوسێن، سەرۆکی لێکۆڵینەوەی نەتەوە یەکگرتووەکان وتی: ئەم کردەوانە بەشێکن لە هێرشێکی بەربڵاو و سیستماتیکی کە ئاراستەی خەڵکی مەدەنی لە ئێران دەکرێت، واتە دژی ژنان، کچان، کوڕان و پیاوان کە داوای ئازادی، یەکسانی، کەرامەت و لێپرسینەوەیان کردووە. ئاماژەی بەوەشکردووە، "داوا لە حکومەت دەکەین دەستبەجێ سەرکوتکردنی ئەو کەسانە بوەستێنێت کە بەشداری ناڕەزایەتی ئاشتیانەیان کردووە، بەتایبەتی ژنان و کچان."
ناڕەزایەتییەکان لە ئێران بەهۆی کوژرانی جینا مەحسا ئەمینی، ژنێکی تەمەن ٢٢ ساڵانی ئێرانی-کورد، لە دەستبەسەری بەناو پۆلیسی ئەخلاق، لە مانگی ئەیلولی ٢٠٢٢، دوای دەستبەسەرکرانی بە تۆمەتی ڕەچاونەکردنی ئێرانی دەستیپێکرد یاساکانی حیجابی ئیجباری. میسیۆنەکە بۆی دەرکەوت کە توندوتیژی جەستەیی لە دەستبەسەریدا بووەتە هۆی مردنی نایاسایی خاتوو ئەمینی. لەبری ئەوەی بە خێرایی و کاریگەر و بە تەواوی لێکۆڵینەوە لەم مردنە نایاساییە بکات – وەک لە یاسای نێودەوڵەتی مافەکانی مرۆڤدا هاتووە – حکومەت چالاکانە ڕاستییەکانی تەمومژاوی کرد، و دادپەروەری ڕەتکردەوە.
پاشان دەسەڵاتداران تەواوی ئامێری ئەمنی دەوڵەتیان کۆکردەوە بۆ سەرکوتکردنی ئەو خۆپیشاندەران کە دوای مردنی خاتوو ئەمینی ڕژانە سەر شەقامەکان. ئامارە باوەڕپێکراوەکان باس لەوە دەکەن کە ٥٥١ خۆپیشاندەر لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە کوژراون، لەنێویاندا لانیکەم ٤٩ ژن و ٦٨ منداڵ. زۆربەی مردنەکان بەهۆی چەکی ئاگرین بووە، لەنێویاندا تفەنگی هێرشبەر.
نوێنەرایەتی دۆزینەوەی ڕاستییەکان لەو کەیسانەی لێکۆڵینەوەیان لەسەر کراوە، بۆی دەرکەوتووە کە هێزە ئەمنییەکان هێزی ناپێویست و ناڕێژەیییان بەکارهێناوە کە بووەتە هۆی کوشتن و برینداربوونی نایاسایی خۆپیشاندەران. شێوازێکی برینداربوونی بەرفراوان لە چاوی خۆپیشاندەران بووە هۆی کوێربوونی دەیان ژن و پیاو و منداڵ و بۆ هەتا هەتایە مارکەیان لێکردن. هەروەها میسیۆن بەڵگەی کوشتنی دەرەوەی دادوەری دۆزیەوە.
نوێنەرایەتییەکە دانی بەوەدانا کە هێزە ئەمنییەکان کوژراون و بریندار بوون، بەڵام بۆی دەرکەوتووە کە زۆرینەی ناڕەزایەتییەکان ئاشتیانە بوون.
هێزە ئەمنییەکان لە ڕێگەی شێوازێکی دەستگیرکردنی ئارەزوومەندانەوە ناڕەزایەتییەکانیان سەرکوت کرد، لەوانە ئەو کەسانەی کە تەنیا سەمایان دەکرد، دەیانوتەوە، دروشمیان لەسەر دیوارەکان دەنووسی، هۆڕمی ئۆتۆمبێلیان لێدەدا، یان لە سۆشیال میدیادا پۆستیان دەکرد بۆ پشتگیریکردن لە داواکارییەکانیان، لەنێویاندا بۆ مافەکانی ژنان، یەکسانی و لێپرسینەوە. زۆربەیان چاویان بەست و بە ئۆتۆمبێلی بێ نیشانە بردران، لەنێویاندا ئەمبولانس. سەدان منداڵ کە هەندێکیان تەمەنیان تەمەنی ١٠ ساڵ بوو، بەبێ ئەوەی هیچ زانیارییەک لەسەر شوێنی نیشتەجێبوونیان هەبێت، دەستگیرکران و لە خێزانەکانیان جیاکرانەوە.
لە دەستبەسەرکردندا، دەسەڵاتدارانی دەوڵەت قوربانییان ئەشکەنجە دەدا بۆ دەرهێنانی دانپێدانان یان بۆ ترساندن، زەلیلکردن یان سزادان. میسیۆن حاڵەتەکانی ئەو ژن و کچانەی دۆزیەوە کە تووشی دەستدرێژی و جۆرەکانی تری توندوتیژی سێکسی و جێندەری بوون، لەوانە دەستدرێژی بەکۆمەڵ، دەستدرێژیکردنە سەر بە شتێک، کارەبا لێدانی ئەندامی زاوزێ، ڕووتی زۆرەملێ و دەست لێدان. هێزە ئەمنییەکان داواکارییەکانی ژنانیان بۆ یەکسانی و جیاکاری نەکردن وەک "ئامادەیی ڕووتبوونەوە" و "بڵاوکردنەوەی بێ ئەخلاقی" تایبەتمەند کرد.
ئەرکی دۆزینەوەی ڕاستییەکان بۆی دەرکەوت کە حکومەت بە ئارەزووی خۆی لانیکەم نۆ گەنجی لە کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ تا ژانویەی ٢٠٢٤ لەسێدارەداوە، دوای دادگاییکردنی پوختە کە پشتیان بە دانپێدانانەکان بەستووە کە لە ژێر ئەشکەنجەدان و مامەڵەی خراپدا دەرهێنراون. دەیان کەس، لە مەترسی لەسێدارەدان یان وەرگرتنی ئە سزای لەسێدارەدان لە پەیوەندی لەگەڵ ناڕەزایەتییەکان. ژنان و منداڵان لە نێو ئەو زۆرانەی کە بە تاوانی لەسێدارەدان لە سەرەتای دەستپێکردنی ناڕەزایەتییەکانەوە تۆمەتبارکراون.
هێشتا زۆرێک باجێکی زۆر دەدەن کە پشتگیریان لە بزووتنەوەی “ژن، ژیان، ئازادی” کردووە. دەسەڵاتداران سەرکوتکردنی کەسوکاری قوربانییەکان، ڕۆژنامەنووسان، داکۆکیکارانی مافی مرۆڤ، پارێزەران، پزیشکانی پزیشکی و چەندین کەسی دیکە تەنها بەهۆی دەربڕینی بۆچوونەکانیان، پشتیوانیکردن لە خۆپیشاندەران یان بەدواداچوونی ڕاستی و دادپەروەری بۆ قوربانییەکان، دوو هێندە کەم دەکەنەوە.
دەسەڵاتدارانی دەوڵەت لە بەرزترین ئاستەکاندا لە ڕێگەی بەیاننامەکانەوە کە پاساو بۆ کردەوە و هەڵسوکەوتی هێزە ئەمنییەکان دەهێنایەوە، پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤیان هان دا، سزایان دا و پشتگیریان کرد. ئەوان خەریکی هەڵمەتێکی زانیاری ناڕاست بوون کە خۆپیشاندەران وەک "ئاژاوەگێڕ"، "بریکاری بیانی" و یان گروپی "جیاخواز" وێنا دەکرد. هێزە ئەمنیەتییەکانی دەوڵەت، بەتایبەتی سپای پاسدارانی ئینقلابی ئیسلامی، هێزەکانی بەسیج و فەرماندەیی جێبەجێکردنی یاسای کۆماری ئیسلامیی ئێران (فەرەجە) لە نێو ئەوانی دیکەدا، بەشدارییان لە ئەنجامدانی پێشێلکاریی گەورەی مافی مرۆڤ و تاوانەکانی بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان کرد.
کاربەدەستانی ئێران لە هەوڵی قوربانییەکان و بنەماڵەکانیان بۆ وەرگرتنی چارەسەر و قەرەبووی ڕێگرییان کردووە و ئاستەنگیان گرتووە. ئەرکی دۆزینەوەی ڕاستییەکان دەریخستووە قوربانییەکان ڕووبەڕووی سیستەمێکی دادوەری دەبنەوە کە سەربەخۆیی و شەفافیەت و لێپرسینەوەی تێدا نییە.
ڤیڤیانا کرستیسێڤیچ، ئەندامی نوێنەرایەتی دۆزینەوەی ڕاستییەکان وتی: کۆماری ئیسلامی ئێران ئەرکی پاراستنی مافی ژنان و منداڵانی هەیە و مافی ڕاستی و دادپەروەری و قەرەبووکردنەوەی هەموو قوربانییەکان دەستەبەر بکات. ”بە سەرنجدان بە هەڵاواردنی دامەزراوەیی ڕەگ و ڕیشەی قووڵ لە دژی ژنان و کچانی ئێرانی، ئەوان قەرزاری قەرەبووی گۆڕانکاریخوازن کە گەرەنتی بەشداریکردنی تەواو، ئازاد و یەکسانیان لە هەموو بوارەکانی کۆمەڵگای ئێراندا دەکات. بە لەبەرچاوگرتنی دۆزینەوەکانمان، ئەمە لەنێو ڕێوشوێنەکانی دیکەدا، چاکسازییەکی گشتی لە یاسا تاوانکاری و مەدەنییەکان، چاکسازی لە سیستەمی دادوەریدا و ڕێوشوێنی لێپرسینەوە بەدوای خۆیدا دەهێنێت”.
نوێنەرایەتی دۆزینەوەی ڕاستییەکان لە نەبوونی هاوکاریی مانادار لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئێرانەوە لەگەڵ ئەو ئەرکەدا، سەرەڕای داوای چەندین جار بۆ زانیاری، لەوانەش زانیاری لەسەر کوژران و برینداربوونی هێزە ئەمنییەکان و ڕەتکردنەوەی دەستڕاگەیشتن بە وڵات و خەڵک، بەداخەوە بوو. زیاتر ئاماژە بە نەبوونی شەفافیەت دەکات سەبارەت بە لێکۆڵینەوە ڕاپۆرتکراوەکانی حکومەت خۆی سەبارەت بە تۆمەتەکانی پێشێلکردنی جددی مافەکانی مرۆڤ.
نوێنەرایەتی نەتەوە یەکگرتووەکان وتی: غیابی چارەسەری کاریگەر و لە ژێر ڕۆشنایی بێ سزای سیستماتیکی و مێژوویی بۆ پێشێلکارییەکان لە ئێران، پێویستە وڵاتانی ئەندام ڕێگاکانی لێپرسینەوە لە ئاستی نێودەوڵەتی و لە سیستەمی ناوخۆیی خۆیاندا بکۆڵنەوە. داوای لە دەوڵەتان کرد کە بنەمای دەسەڵاتی دادوەری گشتگیر بۆ هەموو تاوانەکان بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان بەبێ سنووردارکردنی ڕێکارەکان جێبەجێ بکەن، سندوقی قوربانییەکان، بە هاوبەشی یان تاکەکەسی دامەزرێنن و پارێزگاری لەوان بە پێدانی ڤیزەی پەنابەری و مرۆیی بەو کەسانەی لە گۆشەگیری لە ئێران لە چوارچێوەی گۆشەگیری هەڵدێن لە ئێراندا ناڕەزایەتییەکان.
“داوا لە دەسەڵاتدارانی ئێران دەکەین هەموو ئیعدامەکان ڕابگرن و دەستبەجێ و بێ مەرج هەموو ئەو کەسانەی لە چوارچێوەی ناڕەزایەتییەکان بە ئارەزووی خۆیان دەستگیر و ڕاگیراون ئازاد بکەن، هەروەها کۆتایی بە سەرکوتی خۆپیشاندەران و بنەماڵەکانیان و لایەنگرانی بزووتنەوەی ژن، ژیان، ئازادی بهێنن”. شاهین سەردار عەلی ئەندامی ئەرکی دۆزینەوەی ڕاستییەکان وتی.
پێشینە: پاش ساڵانێک لە داواکاری بۆ دانیشتنێکی تایبەت بە سەرۆکایەتی گرووپی ناحکومی UN Watch، دواجار ئەنجومەنی مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ دانیشتنێکی سازکرد، و نوێنەرایەتی سەربەخۆی نێودەوڵەتیی دۆزینەوەی ڕاستییەکانی لەسەر کۆماری ئیسلامی ئێران دروستکرد بۆ لێکۆڵینەوە پێشێلکارییە گوماناوییەکانی مافی مرۆڤ لە کۆماری ئیسلامی ئێران پەیوەندی بەو ناڕەزایەتییانەی کە لە ١٦ی ڕەزبەری ٢٠٢٢دا لەوێ دەستیپێکردبوو، بەتایبەتی سەبارەت بە ڕێزگرتن لە ژنان و منداڵان. لە ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢، سەرۆکی ئەنجومەنی مافی مرۆڤ، دەستنیشانکردنی سارا حوسێن (بەنگلادش)، شاهین سەردار عەلی (پاکستان) و ڤیڤیانا کریستیسێڤیچ (ئەرجەنتین)ی ڕاگەیاند بۆ خزمەتکردن وەک سێ ئەندامی سەربەخۆی نوێنەرایەتییەکە و سارا حوسێنی وەک ئەندامی خۆی دەستنیشانکرد کورسی.
زانیاری زیاتر لەسەر کارەکانی نوێنەرایەتی سەربەخۆی نێونەتەوەیی دۆزینەوەی ڕاستییەکان سەبارەت بە کۆماری ئیسلامی ئێران لێرەدا دەدۆزرێتەوە.
No comments:
Post a Comment